O Świątyni …
Historia
Kościół p.w. Świętego Marcina Biskupa z lat 1763 – 65. Rozbudowany ok. poł. XIX w. – przedłużony od frontu, dobudowa kruchty. Odnowiony na p. XX w. z wymianą gontów na dachówkę, w 1958 r. i latach 70 XX w. Ostatni remont przeprowadzono w 2008 r. – firma budowlana Józef Paczka – wymiana dachówki na gonty.
Budowa i wyposażenie
Kościół drewniany, jednonawowy konstrukcji mieszanej. Starsza część zrębowa, nowsza szkieletowa. Orientowany. Mniejsze prezbiterium od nawy, zamkniętym trójbocznie z przylegającą zakrystią. Kruchta z boku nawy. Wejście od frontu osłonięte daszkiem wspartym na dwóch słupach. Dach dwukalenicowy, pokryty gontem z dwiema (większą i mniejszą) wieżyczkami. Zwieńczonymi blaszanymi hełmami cebulastymi z latarniami. Mniejsza z chorągiewką z datą „1763”. Wewnątrz w nawie strop płaski. Chór muzyczny, wsparty na dwóch słupach. Belka tęczowa z krucyfiksem. Polichromia z 1958 r. wg projektu Edmunda Budasza. Ołtarz główny późnorenesansowy z ok. 1600 r. i ołtarze boczne z k. XVIII w. Chrzcielnica barokowa. Marmurowa kropielnica. Ciekawe drzwi od kruchty z okuciami. Nowa dzwonnica z dzwonami z 1977 r. Zbudowana na planie prostokąta z blaszanym daszkiem dwuspadowym.
Kaczanowo
Duża wieś na południe od Wrześni. W przeciwieństwie do większości innych miejscowości w naszym powiecie przez wieki nie była własnością prywatną. Kaczanowem władali pierwotnie biskupi poznańscy, którzy przekazali je kustoszom kapituły katedralnej poznańskiej. Kaczanowo było częścią składową kustodii, czyli urzędu owego kustosza. Zaś sam urząd nazywany był od miejscowości, która utrzymywała urząd. Kościelna wieś
Kaczanowo nazwę swoja wywodzi od słowiańskiego imienia Kaczan. Prawdopodobnie imię takie nosił założyciel wsi lub jej zasadźca na prawie średzkim lub niemieckim. Jak legendarnie wywodzi Józef Kalasanty Jakubowski (o którym będzie niżej), w 1000 r. książę Bolesław miał nadać wsi sołectwo. W 1253 r. nuncjusz papieski kardynał Idzi miał przeznaczyć wieś Kaczanowo dla poznańskiej katedry. Lokacja wsi nastąpiła najpewniej w połowie XIII w. (być może właśnie w tym 1253 r.). Była to wtedy wieś biskupów poznańskich. Prawdopodobnie wtedy wystawiono tutaj kościół parafialny. Jednak najstarszy znany zapis o wsi pochodzi z 1303 r. Wówczas Kaczanowo określano Kaczanowem teutońskim, tzn. niemieckim. Wtedy to biskup poznański Andrzej Zaremba przekazał wieś wraz z jej czynszem z dziesięciny kustodii poznańskiej, czyli prebendzie prałata-kustosza w kapitule katedralnej w Poznaniu. W zamian za Kaczanowo biskup uzyskał miasteczko Buk. Kaczanowo była to wieś dość bogata, szczególnie jej sołectwo. W 1351 r. składało się na nie aż 6 łanów (czyli ok. 144 ha). W Kaczanowie zamieszkiwał ród Wczelów, zwany Lucławskimi (od Lucławek, osady już nieistniejącej między Kaczanowem a Osowem) albo Kaczanowskimi. Parafia kaczanow
ska zawsze obejmowała tylko Kaczanowo. Przez wieki należała do diecezji poznańskiej (do 1925 r.) i do dekanatu pyzdrskiego (do 1818 r.), później do miłosławskiego (do 1955 r.). Pierwsza informacja o plebanie kościoła pochodzi z 1404 r. i wymienia ks. Wojciecha. Rządców kościoła jako właściciel wsi prezentował kustosz katedry poznańskiej.
Folwark kustosza
Jak wspomniano, Kaczanowo od 1303 r. było uposażeniem kustodii, czyli urzędu prałata-kustosza kapituły katedralnej w Poznaniu. Kustosz zarządzał mieniem katedry, zakrystią i skarbcem. Czuwał także nad pracą świątników (służby kościelnej). Do pomocy dobierał sobie wicekustosza, którego przedstawiał do zatwierdzenia biskupowi. Jako pomocnik wicekustosz czuwał nad ołtarzem głównym katedry, postaciami eucharystycznymi i olejami świętymi oraz posiadał bezpośredni nadzór nad świątnikami. Na utrzymanie tegoż urzędu szły właśnie dochody ze wsi Kaczanowo. Właściciela, czyli kustosza, reprezentował na miejscu sołtys. To on posiadał największe we wsi gospodarstwo, czyli sołectwo (wspomniane 144 ha). Około 1700 r. w Kaczanowie osiadł Mateusz Ptak i zamieszkał w domostwie nr 37. W 1713 r. miał 12 parobków, 10 dziewek, wiele czeladzi, liczną trzodę. Sam był fundatorem kielicha mszalnego dla kościoła parafialnego. Jednak I połowa XVIII przyniosła upadek wsi, wyniszczały ją zwłaszcza przemarsze wojsk i pomory. W 1724 r. w Kaczanowie mieszkali już tylko jeden półrolnik i pięciu chałupników. Rola folwarczna była cała w zaroślach.
W 1742 r. ks. kan. Wawrzyniec Świnarski, kustosz katedralny poznański, proboszcz w Babimoście, uwolnił chłopów Kaczanowa z pańszczyzny, przekazał ziemię w dzierżawę oraz nadał rozmaite swobody. Było to z jego strony posunięcie nader nowatorskie. Jak sam wspominał, kierował się chęcią większego zysku z dóbr Kaczanowo. Chłopi, którzy muszą wykonywać pańszczyznę, robili to pod przymusem, byli zapracowani, natomiast gospodarujący na czynszu oddawali panu tyle, ile zawarto w umowie, zaś każda nadwyżka zostawała u nich. To spowodowało bogacenie się kaczanowskich chłopów. Stąd mieszkańcy sąsiednich wiosek nieprzychylnie na nich patrzyli. Mateusz Ptak otrzymał sołectwo kaczanowskie, zamieszkał w domu nr 1. Do sołtysa Ptaka przybył na posługę szlachcic Jan Wojnowicz z Wołynia. W 1750 r. sołectwo przejął syn sołtysa – Ignacy Ptak. Zaś najmłodszy syn – Adam Ptak, ożenił się z Jadwigą, córką Stanisława Westerskiego, zamieszkałego u proboszcza w Gozdowie. Po śmierci plebana gozdowskiego Westerscy sprowadzili się do Kaczanowa. W 1751 r. młodsza córka Westerskich – Jadwiga, wyszła za mąż za Jana Wojnowicza. W 1756 r. ks. Antoni Onufry Okęcki, ówczesny kustosz, czyli dziedzic Kaczanowa, przeniósł na sołectwo Jana Wojnowicza, zaś Ignacego Ptaka za pijaństwo wyrzucił. Nowy sołtys dobrze gospodarzył, rozpoczął budowę nowego kościoła. Małżeństwo Jana i Jadwigi Wojnowiczów miało syna Walentego, który został duchownym, oraz córkę Apolonię.
Nepomuk
Na cmentarzu przy drewnianym kościele św. Marcina w Kaczanowie stoi rzeźbiony słup z 1854 r. Na jego szczycie umieszczono figurę św. Jana Nepomucena, a na bokach widnieje szereg niewielkich płaskorzeźb o różnorodnej tematyce. Niektóre przedstawiają np. wątki z historii Polski. Autorem tej rzeźby był urodzony w Kaczanowie Józef Kalasanty Jakubowski (1786-1877), absolwent gimnazjum w Trzemesznie, profesor gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Miał wszechstronne zainteresowania: prowadził badania regionalne, zajmował się botaniką, pisał wiersze, rzeźbił. Przyczynił się do założenia w Kaczanowie szkoły i biblioteki, ufundow
ał też stypendia dla zdolnej młodzieży wiejskiej.
Nepomuk czuwający nad parafianami w Kaczanowie ma niezwykły wygląd. Dzieło artysty od ponad półtora wieku „poprawia” natura; deszcze, mróz i promienie słoneczne dodały swój modelunek zacierający szczegóły rzeźby, ale przydający jej szacownego piękna.